(Uit: Mondiaal Magazine)
Ze zijn op uitnodiging van FNV Mondiaal en AOb voor enkele dagen in Nederland om ervaringen uit te wisselen op het gebied van de strijd tegen kinderarbeid. Dagelijks bestuurder Khadija Boujadi en algemeen bestuurder Hamida Nahhass van de Marokkaanse onderwijsbond Syndicat National de l'Enseignement (SNE) hebben zelf ook veel te vertellen. De ervaringen met hun eigen antikinderarbeid-project zijn uniek.
Tekst Astrid van Unen
Fotografie Mario van de Luijtgaarden
Boujadi en Nahhass waren te gast bij het filmfestival 'Born Adults' van de alliantie Stop Kinderarbeid - School de beste Werkplaats, op 20 november in Amsterdam. Daar vond tevens de première plaats van 'Rabab's Uitzicht', een documentaire van Cherry Duyns over een Marokkaanse dienstmeisje dat al jong de school verliet. De film maakte indruk op beide SNE'ers. "Het is voor ons niet vanzelfsprekend om over dit soort thema's te praten en we vonden de filmmiddag dan ook heel interessant", vertelt Khadija Boujadi in vloeiend Engels. "'Rabab's Uitzicht' geeft een voorbeeld van hoe het er in Marokko aan toegaat. Het is een sterke film, die we aan ons bestuur zullen laten zien en later in de regio's zullen tonen. In principe zou deze film ook op de nationale tv uitgezonden kunnen worden, maar om de hoofdrolspelers te beschermen zullen we dat niet doen."
Vorig jaar en dit jaar speelden er twee rechtszaken in Marokko die veel publiciteit kregen. Het ging om twee werkgeefsters die hun kindermeisje zeer gewelddadig mishandelden. "Zij zijn allebei bestraft. Het is goed dat dit in de publiciteit is gekomen, want mensen zijn zich er niet van bewust dat dit soort dingen voorkomen."
Indruk, zegt Boujadi, maakten ook de films over kinderarbeid in Turkije ('Zara, Kind van het Seizoen' van Mehmet Ülger) en in Palestina ('Milk, Honey and Tomatoes' van Maaike Broos en André Kloer). "Wat me trof in het verhaal uit Palestina: in Marokko is 40 procent van de mannen en vrouwen analfabeet. Daaruit kun je enigszins verklaren waarom honderdduizenden kinderen tussen 7 en 14 jaar aan het werk zijn, terwijl ze eigenlijk op school horen. Maar in Palestina zijn de mensen in het algemeen goed opgeleid. Ik had daarom nooit gedacht dat ook in dat land kinderarbeid zou voorkomen."
Trainingen en lobby
De SNE maakt zich al jaren hard voor de strijd tegen kinderarbeid. Gesteund door fondsen van de FNV en Oxfam Novib en kennis van de AOb startte de bond in 2004 in Fès op 5 scholen een pilot-project, dat tot 2008 duurde. Het 2e project, met steun van FNV Mondiaal, ging in 2009 in 5 regio's van start op 30 scholen en loopt dit jaar af. "We zijn begonnen met de leerkrachten, boden hen trainingen over mensenrechten en kinderrechten", vertelt Boujadi. "Zij moesten zich bewust worden van het belang van onderwijs voor kinderen. Onderdeel daarvan was het leren van gesprekken voeren met kinderen en ouders over dit thema. Zij denken en praten op een ander niveau. Ze denken vaak dat het hun lot is, dat God het zo gewild heeft."
Daarna begon de SNE met een lobby richting het ministerie van Onderwijs. "Ondertussen begonnen we met een workshop voor ouders om aan hen het belang van onderwijs uit te leggen. Dat was heel belangrijk: zij kregen het gevoel en het besef een cruciale rol te spelen in dit proces. Dat vonden zij heel prettig. De directeuren van de scholen moesten dit faciliteren."
Ze bedachten een speciaal programma voor de leerlingen die ze uit de situatie van kinderarbeid haalden, met veel theater, kunst en muziek. Ook de scholen zelf werden opgeknapt, die moesten frisse, vrolijke kleuren krijgen, zodat ze weer aantrekkelijk werden. "Het ministerie gaf 1000 gevulde schooltassen met boeken weg. Vooral in het voortgezet onderwijs zijn de boeken duur, dus die kwamen goed van pas. We zamelden ook zelf oude boeken en kleren in voor degenen die dat nodig hadden."
Vervolgens ontdekten ze dat sommige leerlingen van school afhaakten, omdat ze slechte ogen hadden. Ze konden het schoolbord niet meer lezen, maar er was geen geld voor een bril. "Die leerlingen hebben we naar het ziekenhuis gestuurd om de ogen te laten testen en een bril aan te meten. Met geld van de SNE en FNV kunnen we voor hen die brillen betalen."
Meer SNE-leden
Deze aanpak bleek zeer succesvol, niet in de laatste plaats door alle extra lessen en inspanningen die leerkrachten verrichten om de drop-outs bij te spijkeren. "Op de 5 scholen in Fès is het aantal drop-outs flink teruggebracht. De leerkrachten zijn erg gemotiveerd en Fès is een voorbeeld geworden voor alle regio's. Het ministerie van Onderwijs heeft veel van onze richtlijnen inmiddels overgenomen. Ze hebben een noodplan ontworpen voor drop-outs en daarin veel elementen van ons project opgenomen. Elke school krijgt nu een beetje geld om een project tegen vroegtijdig schoolverlaten op te zetten."
Bijkomend en niet onbelangrijk voordeel is ook dat het imago van de SNE is opgevijzeld dankzij dit project. Boujadi: "Vakbondswerk staat bekend als veel eisen, klagen en vechten. Dat we als SNE ook nadenken over de strijd tegen kinderarbeid heeft veel ogen geopend. Onze leden zien nu een duidelijke relatie tussen de kwaliteit van het onderwijs en kinderarbeid. We hebben daardoor meer leden gekregen. Want ze hebben mooiere scholen gekregen en zelfs een eigen, kleine bibliotheek."
Nieuw project
Eind dit jaar loopt dit project af, omdat FNV Mondiaal van het ministerie van Buitenlandse Zaken geen geld meer in Marokko mag besteden. De alliantie Stop Kinderarbeid - School de beste Werkplaats, waaraan FNV Mondiaal en AOb deelnemen, biedt echter uitkomst. Deze alliantie voert sinds jaren het Child Labour Free Zone Project, dat al successen kent in India. In dit project ligt de nadruk meer op de ouders: zij moeten ervan overtuigd raken dat het meer oplevert om hun kind naar school te sturen dan te laten werken. Het richt zich op zones in plaats van scholen: uiteindelijk moeten hele gebieden kinderarbeidvrij verklaard kunnen worden.
De SNE'ers hebben de praktijk in India bezocht en onderzocht. "Het gaat inderdaad om een hele zone dat die aanpak kost meer tijd", zegt Boujadi. "Op de 1e plaats moeten we alle partijen bewust maken: ouders, leerkrachten, werkgevers, gemeente en de kinderen. De lobby richting overheid blijft belangrijk. We willen beginnen met 1 regio en met verschillende scholen in dorpen en in de stad. Maar voor nu geldt dat we eerst met een beleidsplan moeten komen. Daarin vinden we veel steun van FNV Mondiaal en AOb. Ze zijn voor ons erg stimulerend. They make a difference for us."
Amsterdam, 22 november 2011