Huub Jaspers (67), oud-redacteur van het radioprogramma Argos, heeft spraakmakende onthullingen op zijn naam staan, die, zo blijkt, ook de aandacht trokken van de inlichtingendienst AIVD. De documenten die hij kreeg na zijn inzageverzoek zijn slechts het topje van de ijsberg. Jaspers vecht voor meer informatie van de inlichtingendiensten en is naar de rechter gestapt.
Jaspers heeft tientallen items gemaakt over inlichtingendiensten en geheime operaties, onder andere voor Argos en geldt als expert op dit gebied. Hij begint dit interview aan de keukentafel van zijn huis in Nijmegen met een waarschuwing aan zijn collega’s: journalisten zijn een gewilde prooi voor inlichtingendiensten. ‘Het werk van een onderzoeksjournalist lijkt heel erg op dat van een politierechercheur of een analist van een inlichtingendienst. Als wij als verslaggever naar China gaan komen wij op plekken waar een AIVD-medewerker met z’n AIVD-pasje nooit zou binnenkomen. Als journalist misschien wel. Maar je kunt ook informant zijn, zelfs zonder dat je het zelf weet. Je praat bijvoorbeeld met iemand van de Nederlandse ambassade in Turkije, je vertelt iets en je weet niet dat hij of zij vervolgens een verslag maakt voor de AIVD. Dat gebeurt natuurlijk. Op veel ambassades zitten medewerkers van de inlichtingendiensten.’
Daarvan moeten we ons bewust zijn, zegt Jaspers. ‘Voor journalisten kan dit levensgevaarlijk zijn, bijvoorbeeld in oorlogssituaties. Bovendien drogen onze bronnen op als die vermoeden dat journalisten samenwerken met inlichtingendiensten. Bronnen moeten erop kunnen vertrouwen dat dit niet het geval is.’
Bijzondere bevoegdheden
In de jaren 80 was Jaspers activist en toen al geïnteresseerd in de wereld van inlichtingendiensten; zo was hij bestuurslid van de Vereniging Voorkom Vernietiging (VVV), die was opgericht om te voorkomen dat BVD-dossiers (voorloper van de AIVD, red.) na de val van de Berlijnse Muur zouden worden vernietigd. Midden jaren 90 vroeg hij zijn dossier op bij de BVD. Dat resulteerde in een vijftal documenten. Heel mimimaal, constateerde hij toen al.
In mei 2023 besloot hij opnieuw zijn persoonsdossiers op te vragen. Hij vroeg zich af welke informatie over hem door de AIVD en MIVD was verzameld. En hij had méér vragen: ‘Hebben ze mij gevolgd in mijn journalistieke werk? En hebben ze daarbij bijzondere bevoegdheden ingezet, zoals telefoon aftappen, post openen, een observatieteam achter me aan zetten? Meermaals ben ik erop gestuit dat een dienst mijn bronnen probeerde te achterhalen.’ Al met al genoeg reden om een nieuwe aanvraag in te dienen.
Officiële klacht
Jaspers bereidde zijn aanvraag goed voor met hulp van juridisch adviseur Roger Vleugels. Bij de AIVD vroeg hij over meer dan 100 onderwerpen waar hij zich mee bezig heeft gehouden, dossiers op. Bij de MIVD ging het om zo’n 70 onderwerpen. Het gaat onder meer om diverse oorlogen, vredesoperaties, inlichtingendiensten, kindermisbruik en de Eritrese gemeenschap.
Van de AIVD ontving hij na de eerste ‘zoekslag’ een overzicht met 98 documenten en na een aangevraagde hoorzitting in het kader van de bezwaarprocedure in maart van dit jaar nog eens 57 documenten. Daarbij gaat het om 15 onderwerpen waar Jaspers zich als journalist mee heeft bezig gehouden. De MIVD verstrekte hem slechts 3 documenten. ‘De MIVD heeft mijn verzoek om inzage schandalig slecht behandeld. De dienst stuurde het besluit op bezwaar pas op nadat de termijn waarbinnen ik beroep bij de rechtbank kon aantekenen al was verstreken. Ik ga daarover een officiële klacht indienen bij de minister van Defensie.’ Wat betreft de AIVD is hij al in beroep gegaan bij de rechtbank. Hij wacht nu op een zitting.
Weggewerkt, onzichtbaar gemaakt
Alleen al bij de AIVD gaat het om vele honderden pagina’s. Dat klinkt indrukwekkend, maar is een fractie van wat Jaspers had verwacht. De AIVD heeft documenten over zijn activistische tijd vrijgegeven, waaronder over de VVV, maar ook over zijn journalistieke werk. Wat opvalt is dat er heel veel documenten zijn waar 95% van de tekst is weggelaten. Lege pagina’s met daarin alleen een sliertje letters: Huub Jaspers. Veel is weggewerkt, onzichtbaar gemaakt onder het motto ‘werkwijze’ (die geheim moet blijven) of ‘bronbescherming’. Slechts een klein deel is ongecensureerd.
Bronnen achterhalen
Jaspers is dan ook ontevreden over het resultaat. Zo mist hij informatie over Maximator, een afluistergenootschap waar Nederland met nog vier landen deel van uitmaakte. Dit samenwerkingsverband was gerelateerd aan operatie Rubicon. Kort samengevat: in 1970 kocht de Duitse inlichtingendienst BND samen met de Amerikaanse CIA in het diepste geheim het Zwitserse bedrijf Crypto AG op, destijds dé wereldmarktleider voor encryptie-apparatuur. Deze overname maakte het mogelijk dat de BND en de CIA gedurende twintig jaar de meest geheime informatie van meer dan 130 regeringen konden afluisteren.
Jaspers: ‘Ik heb dit samen met hoogleraar Bart Jacobs voor Argos, in samenwerking met de ZDF en de Washington Post, in 2020 onthuld. Via allerlei contacten hoorde ik dat tijdens ons onderzoek onder andere de CIA probeerde te achterhalen hoe wij aan de informatie kwamen over deze ultrageheime operaties. In de stukken die de AIVD me nu gestuurd heeft, zit een lang document over deze affaire dat bijna helemaal witgelakt is.’
Interne communicatie
Jaspers kreeg ook Wob-verzoeken (tegenwoordig Woo) toegestuurd door de AIVD. Hij geeft een voorbeeld: ‘Samen met Pieter Klein van toen nog RTL Nieuws en Joost Oranje van toen nog NRC heb ik een Wob-verzoek gedaan aan het ministerie van Binnenlandse Zaken om alle onderliggende stukken van de Commissie Davids over de Nederlandse politieke steun aan de Irak-oorlog te krijgen. Dit Wob-verzoek zit in het AIVD-dossier dat ik ontvangen heb. Soms zitten er nog dingen in waaruit blijkt dat er interne communicatie is geweest over een Wob-verzoek, maar die zijn dan juist weggelakt. Er staat bijvoorbeeld op een pagina: “Het was wel een reden voor Huub….” En verder staat er niks. Op die hele pagina is verder alles witgelakt. Ze sturen mijn eigen verzoeken terug, maar niks over hoe zij daar intern over gecommuniceerd hebben. Maar juist daarin ben ik natuurlijk geïnteresseerd. Mijn eigen Wob-verzoek ken ik wel.’
Monitor Journalistiek en Inlichtingendiensten
Sinds april dit jaar is Jaspers, samen met Joep Dohmen (NRC), adviseur bij de Monitor Journalistiek en Inlichtingendiensten, een initiatief van onderzoeksjournalist Stella Braam die zelf een inzage-dossier van meer dan 300 pagina’s van de AIVD heeft ontvangen en hierover een klacht heeft ingediend bij de CTIVD, de onafhankelijke toezichtcommissie. Er wordt onderzoek gedaan, gefinancierd door Stichting Muckraker, naar de relatie tussen de journalistiek en inlichtingendiensten.
Jaspers pleit voor een verzamelpunt voor kennis over dit onderwerp. ‘Dit is ook belangrijk voor het aanzien van de journalistiek, dat we echt onafhankelijk zijn en ons niet voor het karretje van een overheidsdienst laten spannen’, stelt hij. ‘Ik vind dat wij vanuit onze eigen beroepsgroep het maximale moeten doen om dit soort risico’s zo klein mogelijk te maken. We moeten hier over nadenken, ervan leren, misschien richtlijnen over opstellen en journalisten trainen.’ Jaspers werkt samen met Braam aan het opzetten van een training over het beschermen van bronnen en zo veilig mogelijk werken.