(Straatjournaal)

Veel Algemene Plaatselijke Verordeningen, die gemeenten zelf vaststellen, laten er geen twijfel over bestaan. Zaken als wildplassen en buiten slapen gelden als overtreding. Dak- en thuislozen lopen dan ook snel het risico te worden beboet. Maar hebben die boetes wel zin, en lossen die alle problemen op? Een ronde langs gemeenten leert dat er veel divers beleid is.

Tekst: Astrid van Unen

In het openbaar plassen of poepen? Dat kost je 160 euro. ‘Hinderlijk gedrag’ vertonen, waardoor omstanders last van je hebben? Eveneens 160 euro. Zonder ‘redelijk’ doel rond een gebouw hangen? 110 euro. En voor buiten slapen of ‘wild kamperen’ kan je zomaar 160 euro boete krijgen. ‘Let op!’, meldt de boetebase van het Openbaar Ministerie. ‘De vermelde bedragen zijn exclusief €9,- administratiekosten.’

Het regende vorig jaar boetes aan dak- en thuislozen in Rotterdam, maar liefst 1500 keer. Voor onder meer openbaar dronkenschap, hinderlijk gedrag in het openbaar en buiten slapen. Zes jaar geleden waren dit er nog geen 150. Een Volt-raadslid wondt zich hier erg over op. “Dit is Rotterdam onwaardig”, zei hij tegen het Algemeen Dagblad. “Ik ben me rot geschrokken. Het lijkt wel of we daklozen in Rotterdam massaal naar de afgrond duwen.” Volgens cijfers van het CBS, die eind maart naar buiten kwamen, is het aantal daklozen in Nederland het afgelopen jaar fors gestegen, van 26.600 naar 30.600. Maar dat kan de grote toename van het aantal boetes niet zomaar verklaren.

Leiden

Uit een rondje langs de gemeenten Leiden, Haarlem, Alkmaar, Den Helder en Texel, die in het verspreidingsgebied van Het Straatjournaal liggen, blijkt dat niet iedere gemeente de cijfers goed op een rij heeft. In Leiden bijvoorbeeld heeft de gemeente volgens woordvoerder AnneMarie Attema het aantal dak- en thuislozen niet in beeld. ‘Wij registreren niet of degene die de boetes ontvangt dak- of thuisloos is, maar we houden wel bij hoe vaak we contact hebben met dak- of thuislozen. In 2023 waren dit er 577, een stijging ten opzichte van het voorgaande jaar, waarin er 417 contactmomenten waren.’

Overtredingen die volgens Attema veel voorkomen, zijn overlast door alcohol- of drugsgebruik, bedelen, wildplassen, openbaar dronkenschap en het negeren van het alcoholverbod. ‘Het is echter van belang te benadrukken dat niet alleen dak- of thuislozen zich schuldig maken aan dergelijke overtredingen’, schrijft ze. Of de boetes betaald worden, weet ze niet. Dat houdt het Centraal Justitieel Incassobureau bij. Ook bij de politie Leiden zijn de cijfers niet bekend. ‘Wij hebben geen incidentcode ‘Daklozen’ staan in het systeem’, schijft een woordvoerder. ‘Een registratie in het systeem met incidentcode ‘Overlast’ betekent nog niet dat het om bijvoorbeeld een dakloze gaat.’

Haarlem

In de hele regio Zuid-Kennemerland werden 458 daklozen geteld in 2022, die gebruik maakten van de opvang. In 2023 was dit aantal gezakt naar 450. De gemeente Haarlem heeft vorig jaar iets meer boetes uitgeschreven, maar altijd nog minder dan in 2021. Toen waren het er 163, in 2022 veertig en in 2023 84 boetes. “Dan gaat het onder meer om openbaar dronkenschap, de behoefte doen in het openbaar, hinderlijk gedrag en bedelen”, vertelt burgemeester Jos Wienen, die veiligheid in zijn portefeuille heeft. Hij benadrukt dat het beleid is terughoudend te zijn met het uitdelen van boetes. “Er worden niet zomaar boetes uitgedeeld, vaak pas na enige waarschuwingen. Onze boa’s kennen de meesten wel. Vaak kunnen daklozen de boetes niet betalen, of ze betalen gewoon niet, waardoor zich boetes op boetes stapelen. Zo’n uitzichtloze situatie willen we niet.”

Wie een boete krijgt en niet betaalt, loopt het risico enkele dagen in hechtenis te worden genomen. “De effectiviteit van straffen is tamelijk laag”, erkent Wienen, “want een deel betaalt gewoon niet en hechtenis is voor sommigen helemaal geen probleem.” Toch acht hij straffen noodzakelijk. “Als gedrag in de opvang soms te ver gaat, moet je andere mensen kunnen beschermen. We proberen zoveel mogelijk hulp te bieden, maar er is geen straffeloosheid voor deze doelgroep.”

Wienen wijst erop dat optreden in het belang van iedereen is. “Bij overlast moeten we omwonenden beschermen, maar ook de doelgroep. Want als die overlast rond een opvang plaatsvindt, kan het draagvlak voor zo’n opvang afnemen en dan worden alle daklozen hiervan de dupe. Ja, we worstelen hiermee, want nogmaals, we doen erg ons best om te zorgen dat mensen niet op straat hoeven te slapen.”

Alkmaar en Texel

De gemeente Alkmaar heeft geen specifieke cijfers over aan daklozen opgelegde boetes, aldus woordvoerder Joke Janse. ‘In het algemeen is er in Alkmaar nu meer aandacht voor de groep dak – en thuislozen en meer toezicht door de inzet van pleinstewards. Ook zijn er binnen het team Handhaving collega’s die zich specifiek inzetten voor de groep dak- en thuislozen. Het beeld van de Alkmaarse handhavers is dan ook dat er vaker dan in het verleden wordt geconstateerd, gewaarschuwd en beboet.’ Het gaat dan om zaken als het overtreden van een alcoholverbod en het vertonen van hinderlijk of overlast gevend gedrag, geconstateerd door de handhaving, politie en de aanwezige pleinstewards. Voor het doen van de behoefte in de openbare ruimte wordt altijd direct een boete uitgeschreven.

‘Uitgangspunt is dat we eerst waarschuwen en altijd maatwerk leveren’, schrijft Janse. ‘Als we beboeten, voeren we een twee-sporen-beleid. Dit houdt in dat we een boete opleggen en dat we altijd proberen door te verwijzen naar de juiste zorg en/of hulpverlening.’ Zicht op het aantal dak- en thuislozen houdt de gemeente via de opvangplekken. In totaal gaat het om 155 mensen. Daarnaast biedt het tijdelijk zes extra plekken voor gezinnen en of daklozen die kunnen woningdelen.

Op Texel blijken ‘naar ons weten’ helemaal geen dak- en thuislozen te leven, zo vertelt gemeentewoordvoerder Muriëlle Bergman. ‘Wel wordt het Straatjournaal door iemand bij de Albert Heijn in Den Burg hier verkocht, enkel degene die dat doet komt uit Den Helder. Beboeten van daklozen is bij ons niet aan de orde.’

Den Helder

Zo’n 20 tot 25 dak- en thuislozen zijn in beeld bij de gemeente Den Helder. In 2023 werden 75 waarschuwingen gegeven en achttien boetes uitgedeeld. Aanleiding hiervoor was hinderlijk rondhangen, alcohol- en drugsgebruik en op plekken hangen waar het niet mag (zoals stationshal of parkeergarages). Het verhalen en betalen van de boetes wordt gedaan via de Centrale Verwerking van het Openbaar Ministerie (CVOM). Het is bij de gemeente niet bekend hoeveel er al dan niet betaald worden.

Wethouder Peter de Vrij heeft onder meer armoedebeleid, wijkgericht werken en kwetsbare wijken in zijn portefeuille. Hij verwacht niet dat het aantal boetes is gegroeid in de afgelopen jaren, maar de gemeente heeft nu wel gerichter geïnvesteerd in de opvang. “In het afgelopen jaar is veel overlast geweest in het centrum, onder andere in de winter. Toen ging het om rondhangen, alcoholgebruik, soms om dealen en bedelen. We zagen toen dat onze nachtopvang tekort schoot. Daarom hebben we het aantal plekken uitgebreid, dat we nu handhaven en we hebben de dagopvang uitgebreid, zodat dak- en thuislozen in principe de klok rond ergens terecht kunnen. We zien dat de overlast sterk verminderd is.”

De Vrij zegt wel te begrijpen dat zaken als wildplassen sneller voorkomt als je dakloos bent. “Maar we kennen de groep, ze hebben van ons een kaartje waarmee ze in de bieb naar het toilet te kunnen. Ok, die is ’s avonds en op zondag dicht. Maar nu hebben we de opvang zo geregeld dat ze wel altijd ergens terecht kunnen. We zijn wel op zoek naar een grotere locatie, omdat de huidige wat te klein begint te worden. Je moet niet vergeten dat we een centrumgemeente zijn met een regionale functie voor Schagen, Hollands Kroon en Texel. Daardoor is de druk op de stad groot.”