Je zou denken dat werkgevers belang hebben bij een duurzaam gezonde werknemer. Maar dat is niet overal vanzelfsprekend. In Nepal, Marokko, Denemarken en Nederland moeten vakbonden steeds aan de bak om gezondheid en veiligheid op de werkvloer te waarborgen.
NEPAL – Meer veiligheid voor sherpa’s tijdens bergtochten
Betere kennis en voorzorgsmaatregelen zorgen voor meer veiligheid. Ook voor de sherpa’s op de hoge bergtoppen van de Himalaya is dit van groot belang. Jaarlijks komen gemiddeld twaalf tot vijftien mensen om het leven door aardverschuivingen, een fenomeen dat steeds vaker voorkomt sinds de klimaatverandering voelbaar is. Mondiaal FNV heeft al lang een focus op gezondheid en veiligheid op de werkvloer en helpt de Nepalese vakbond Unitrav hiervoor te vechten. Met indrukwekkende resultaten.
Dankzij de bond heeft de regering beleid gemaakt voor de toeristische sector waarin de gezondheid en veiligheid van sherpa’s centraal staan. ‘Trekkingsbedrijven die sherpa’s inhuren zijn nu verplicht handschoenen, maskers, petten, schoenen en sokken te leveren wanneer zij hen op trektocht sturen’, vertelt de vakbondsvoorzitter Suman Prasad Parajuli. ‘Zo zijn de werknemers en dragers beter beschermd tegen vorst. Dit wordt nu langzaam ingevoerd.’ Berggidsen en dragers moeten tegenwoordig een vergunning hebben om te mogen werken, zodat er geen ongeschoolde werknemers de bergen in gaan. De bond is in gesprek met betrokken partijen (centrale overheid, provincie, lokale overheid en betrokken ondernemers) om onderkomens voor dragers te bouwen. ‘Ter bescherming tegen wilde dieren en de kou; voorheen moesten ze buiten slapen.’
Ook op ander vlak zijn verbeteringen doorgevoerd dankzij Unitrav. Parajuli: ‘Vroeger hoorden we regelmatig dat sherpa’s astma en hoge bloeddruk kregen als gevolg van het dragen van 30 kilo bagage of meer. De regering heeft nu een beleid ingevoerd dat dragers en andere werknemers in het bergtoerisme verplicht niet meer dan 20 kilo (44 pond) te dragen tijdens een trektocht. Voor gidsen geldt de regel dat zij slechts 15 kilo mogen dragen.’ Mooie afspraken, maar voor Unitrav blijft er nog genoeg werk over. ‘Niet alle trekkingsbedrijven houden zich aan de regels, en als we dat ontdekken, gaan we met hen in gesprek. Ook betalen ze niet altijd het afgesproken basisloon, en als ze dit blijven weigeren, dagen we ze voor de rechter.’
NEDERLAND – Het gevaar van code rood bij extreme kou of hitte
Is het nog verantwoord om onder bepaalde weersomstandigheden door te werken? Die vraag wordt beantwoord in de FNV Werkklimaat app, mede ontwikkeld door FNV’s beleidsadviseur Khalid Azougagh. Werken in extreme kou of hitte kan soms levensbedreigend zijn. ‘Als het heel warm is, kan een hitteberoerte optreden, niet alleen buiten onder de zon, maar ook binnen in beschermende kleding, in een warme vochtige omgeving waar ook nog hard gewerkt moet worden’, legt Azougagh uit. ‘Daar kun je blijvende schade mee oplopen, en zelfs van doodgaan. Ook neemt de concentratie af bij hitte, waardoor er eerder ongelukken kunnen gebeuren.’
Extreme kou kan onderkoeling of zelfs bevriezing tot gevolg hebben. Het lichaam is dan niet meer in staat om de lichaamstemperatuur op peil te houden ‘De grip in de handen kan bovendien afnemen, waardoor ook dan eerder ongelukken voorkomen. Denk aan de bouw, waar je veel met je handen moet werken. Het werkklimaat leeft onder de leden, zo merkt Azougagh. ‘We hebben bij de FNV een Arbo Adviespunt, waar werknemers vragen kunnen stellen over hun arbeidsomstandigheden. In 2022 werden 186 vragen over hitte en kou gesteld, dit is bijna 12 procent van alle vragen. Dus ja, dit leeft wel.’
De FNV Werkklimaat app is inmiddels ruim 40.000 keer gedownload. ‘Daar ben ik best trots op’, zegt Azougagh. ‘Bij werkgevers die hun zaken wel op orde hebben, met een goede risico-inventarisatie en evaluatie (RI&E), hebben werknemers de app niet nodig. Die komt pas in beeld als het niet meer te doen is. Met de resultaten uit de app kunnen werknemers hun werkgever aanspreken. Mijn ervaring is dat zo’n werkgever niet meteen overstag gaat. Bij PostNL bijvoorbeeld hebben werknemers eens het werk neergelegd toen uit de app code rood kwam.’
MAROKKO – Hittestresstraining zorgt voor bewustwording
Met de klimaatverandering zijn de hete zomers in Marokko nog heter. Hittestress, waar ook FNV’s Werkklimaatapp voor waarschuwt, komt er regelmatig voor. FNV-kaderlid Brahim Rezziki, actief in de internationale werkgroep zaden van Mondiaal FNV, gaf daarom afgelopen herfst een hittestress-training aan leden van de landbouwvakbond Sous Massa Agadir. Lahoucine Boulberj, bestuurslid van deze bond, was erbij. ‘Het is heel belangrijk dat we deze training hebben gekregen’, zegt Boulberj, ‘want alles begint met bewustwording. Wat is een zonnesteek? Wat voor invloed heeft dit op je lichaam en hoe moet je dan handelen? Die kennis is niet alleen voor de werknemers belangrijk, maar ook voor het vakbondskader. Wij sluiten tenslotte cao’s af, en nu is het voorkomen van hittestress standaard opgenomen in onze voorstellenbrief.’
De temperatuur loopt tijdens Marokkaanse zomers gemiddeld op tot 30 graden. Maar dan is het in de kassen al snel 48 graden. En soms is het buiten op het veld wel een maand lang 45 graden, en in de kassen ondraaglijk heet. Werknemers vallen regelmatig flauw. Van sommige werkgevers mogen de werknemers geen flesjes water meenemen. Het komt voor dat ze niet in de buurt werken van een wc of stromend water. De eerste hulp is niet goed geregeld, of er is gewoon niemand voor opgeleid.
In de cao moeten dan ook alle faciliteiten genoemd worden: de wc’s moeten vlakbij zijn, er moeten mensen getraind zijn in bedrijfshulpverlening, de werknemers moeten altijd een flesje water bij zich hebben, of er moet een watertappunt in de buurt zijn. En er moeten voldoende schaduwplekken zijn. ‘We zijn er nog niet, maar hebben al succes geboekt met het creëren van een schaduwplek waar werknemers pauze kunnen houden en even bij kunnen komen’, vertelt Boulberj. ‘Ook worden ze van water voorzien. Bij bepaalde bedrijven is zelfs een kantine ingericht.’
DENEMARKEN – ‘Het recht om van je werk los te koppelen moet worden vastgelegd’
Werkdruk en psychische belasting zijn thema’s die in alle windstreken van de wereld actueel zijn. Beleidsadviseur Nina Hedegaard Nielsen van Akademikerne, de Deense vakbond voor academici, weet er alles van. Ze houdt zich bezig met psychosociale risico’s op de werkvloer, zoals een hoge werkdruk en de balans tussen werk en privé. ‘Veel van onze leden kunnen overal werken met hun laptop en smartphone’, licht ze toe. ‘Ze zijn geneigd veel uren te maken en veel werk te verzetten. Sommige leden ervaren hoge, emotionele eisen, zoals dokters. Daarnaast spelen nog pesten en seksuele intimidatie op het werk. Daar hebben respectievelijk 8 en 2,5 procent van de mensen in Denemarken last van.’
Daarom is ‘the right to disconnect’ (het recht om van je werk los te koppelen) zo belangrijk, stelt Hedegaard Nielsen. ‘Niet te hoeven werken na werktijd, dat is belangrijk. Niet steeds je e-mail moeten checken of telefoontjes op elk uur van de dag beantwoorden.’ Ze was tot voor kort lid van de Advisory Committee on Safety and Health van de Europese Commissie, waar overheden, werkgevers en -nemers vertegenwoordigd zitten. ‘Hier hebben we om richtlijnen gevraagd over psychosociale risico’s, maar dat houdt men af. In Denemarken hebben we inmiddels sinds 2020 regels, die onder andere gaan over de werkdruk en het werktempo, pesten en seksuele intimidatie.’
Omdat de regels nog tamelijk nieuw zijn, willen de Deense bonden een voorlichtingscampagne voeren, zodat werkgevers op de hoogte raken van hun plicht om maatregelen te nemen. ‘Ze brengen wel vaak de risico’s in kaart via werknemersenquêtes, maar vinden het moeilijk om daarna te handelen. Omdat het vaak te ingewikkeld wordt: ze moeten meer personeel inhuren of moeilijke conflicten oplossen. Met een werknemer naar een psycholoog sturen, ben je er nog niet. Om de regels goed te implementeren hebben we langere tijd nodig; we werken eraan om het in Denemarken collectief op te pakken.’